Oorzaken van overgewicht

Exacte cijfers omtrend overgewicht zijn niet beschikbaar. Dit komt doordat lang niet alle mensen met overgewicht zich daarover bij de huisarts melden. Overgewicht kan vele oorzaken hebben. De oorzaken zijn voor U in dit artikel op een rijtje gezet.


Voorkomen van overgewicht
Exacte cijfers omtrend het aantal personen dat te kampen heeft met overgewicht zijn helaas niet beschikbaar. Lang niet alle mensen met overgewicht wenden zich tot de huisarts. Velen lijnen op eigen houtje of bezoeken vermageringsclubs. Daarnaast zijn er velen die zich te dik voelen, terwijl ze volgens de BMI (Body Mass Index) een gezond gewicht hebben.

Geschat wordt dat ongeveer 12% van alle volwassenen in ons land echt te kampen heeft met obesitas (= overgewicht).

Mogelijke soorten van overgewicht
Er zijn vele mogelijkheden omtrend de soorten van overgewicht. Bij de ene persoon komt het door te veel of verkeerde voeding, bij de andere persoon heeft het te maken met de (gestoorde) stofwisseling en bij de derde persoon kan het te maken hebben met hormonale factoren.

In het vervolg van dit artikel, zullen al deze mogelijkheden behandeld worden en duidelijk verklaard worden.

Voedingsfactoren
Overgewicht ontstaat wanneer er meer energie via de voeding wordt opgenomen, dan dat er wordt verbruikt.

Wij hebben energie nodig om in leven te blijven; onze stofwisseling gaat 24 uur per dag door, ons hart moet blijven kloppen, onze ademhaling moet doorgaan, de nieren moeten hun rol als zuiveringsinstallatie blijven vervullen en ons lichaam moet op temperatuur blijven.

Al deze lichaamsarbeid kost energie. Deze energie verkrijgen wij via ons voedsel. Door ingenieuze processen wordt de voeding in ons spijsverteringskanaal afgebroken, in het bloed opgenomen en vervoerd naar alle organen en weefsels die de voedingsstoffen nodig hebben.

In de ideale situatie nemen we evenveel energie op met de voeding als dat we gebruiken.

Eten we te weinig, dan verbruikt het lichaam meer energie dan er wordt aangevoerd en dan vallen we af. We spreken dan van een negatieve energiebalans. Eten we gedurende lange tijd meer dan we verbruiken, dan komen we aan; dit noemen we een positieve energiebalans. Wanneer er meer energie wordt opgenomen dan voor het lichaam nodig is, wordt het overtollige opgeslagen in de vorm van vet.

Een te grote energieopname in verhouding tot het energieverbruik kan een gevolg zijn van verkeerde voedingsgewoonten. Uit onderzoek is gebleken dat de Nederlandse bevolking over het algemeen te vet eet. Onze welvaart en vooral de gigantische keuze aan snoepgoed, snacks, frisdrank en alcohol, bemoeilijken een goede voedingskeuze; juist deze producten zijn vaak zeer energierijk.

Stofwisseling
De stofwisseling werkt niet altijd op hetzelfde niveau, de werking hangt af van verschillende factoren. De stofwisselingssnelheid wordt mede bepaald door de schildklier. Vaak wordt overgewicht toegeschreven aan een te traag of langzaam werkende schildklier. In werkelijkheid komt dit echter (zeer) zelden voor. De stofwisseling is afhankelijk avn de hoeveelheid energie die wordt ingenomen: bij te veel voeding neemt de stofwisseling toe, bij een te lage voedingsinname neemt deze af. Dit laatst betekent dat het lichaam toe zou kunnen met nog minder voedsel. In de praktijk zie je dan dat men beter afvalt bij een matige dan bij een strenge energiebeperking. Een te streng vermageringsdieet kan dus leiden tot een situatei waarin men geen gewicht meer verliest.

Lichamelijke activiteit
U heeft gemerkt dat er een positieve energiebalans ontstaat wanneer er meer energie wordt opgenomen dan er wordt verbruikt. Het energievebruik wordt grotendeels bepaald door vitale levensprocessen, zoals stofwisseling, ademhaling, hartslag; daarnaast echter speelt lichamelijke activiteit ook een grote rol. Gebrek aan lichaamsbeweging draagt een steentje bij aan het ontstaan van overgewicht. Veel mensen gaan gemotoriseerd naar hun werk en de meeste huishoudens beschikken over modern comfort. Hierdoor wordt er weinig energie verbruikt, waardoor het lichaamsgewicht toe al nemen als het voedingspatroon hier niet op aangepast wordt.

Hormonale factoren
Hormonen zijn stoffen die in het lichaam zelf worden aangemaakt, en die een belangrijke rol spelen in de stofwisseling. Stoornissen in de hormoonhuishouding kunnen aanleiding geven tot overgewicht. Een stoornis die veel voorkomt, is de afscheiding van te veel insuline. Insuline is een hormoon, dat wordt gemaakt in de alvleesklier. Het speelt een belangrijke rol bij het handhaven van een goed bloedsuikergehalte. Wanneer er te veel insuline wordt aangemaakt, wordt het bloedsuikergehalte te laag. Wanneer er te veel insuline wordt aangemaakt, wordt er gemakkelijker vet opgeslagen in het lichaam en wordt de vetafbraak ook bemoeilijkt.

Daar komt nog bij dat teveel insuline een hongergevoel kan doen ontstaan, waardoor men geneigd is te gaan eten. Men verlangt dan met name naar zoete voedingsmiddelen. Men gaat dus meer eten, terwijl er ook nog een grotere vetvoorraad ontstaat. We noemen deze stoornis hypoglycemie, hetgeen betekent: een te laag bloedsuikergehalte.

Ook de hormonen uit de bijnieren spelen een rol bij de opslag van vet. Wanneer er een overproductie is van deze hormonen, wat voor kan komen bij bepaalde ziekten of door medicijnen, neemt de vetopslag toe.

De vrouwelijke geslachtshormonen (de oestrogenen) en oestrogeenpreparaten (bijv. 'de pil') kunnen het hongergevoel versterken. Vaak zie je bij vrouwen dat vlak voor de menstruatie het hongergevoel toeneemt, waardoor er meer wordt gegeten. Dit is toe te schrijven aan de verhoogde productie van oestrogenen.

Erfelijke factoren
Nog niet zo lang geleden werd er gelachen wanneer iemand beweerde dat hij of zij aanleg had om dik te worden. Immers, zo zei men, ieder pondje ging door het mondje. Als dikke ouders, dikke kinderen hadden, dan kwam dit, omdat er in zo'n gezin gewoonweg teveel of verkeerd werd gegeten. Tegenwoordig wete men dat erfelijke factoren wel degelijk een rol kunnen spelen bij het ontstaan van overgewicht. Ook de plaatsen in het lichaam waar men een vetvoorraad aanlegt, worden door erfelijke factoren bepaald. Dit neemt overigens niet weg dat u de voeding bij "dikke families" kritisch moet bekijken.

Medicijnen
Sommige medicijnen kunnen overgewicht veroorzaken. Bekende voorbeelden hiervan zijn "de pil", Prednison (een ontstekingsremmend middel) en sommige kalmerende middelen. De werking is verschillend. Er kan sprake zijn van een toegenomen hongergevoel, maar ook van een grotere vetopslag of het vasthouden van vocht.

Overige lichamelijke factocren
Er zijn verder nog een aantal theorieën omtrend het ontstaan van overgewicht die verwijzen naar lichamelijke factoren. Sommige mensen zouden een verhoogde prikkelgevoeligheid hebben voor voeding; ze ruiken al van verre de patatkraam en kunnen er niet langs zonder een patatje te kopen. Ze zien al het lekkers zuitgestald in de etalage van de banketbakker en "moeten" naar binnen om een gebakje te kopen. Dat een dergelijke overgevoeligheid voor voedingsprikkels aanleiding kan tgeven tot overgewicht, mag duidelijk zijn.

Vermoed wordt, dat in een deel van de hersenen een honger- en verzadigingscentrum zijn gelegen, die elkaar in evenwicht houden.

Heeft het lichaam behoefte aan voeding, dan treedt het hongercentrum in werking; wij ervaren dan een hongergevoel en gaan eten. Wanneer wij het punt bereiken waarop het lichaam voldoende voeding heeft opgenomen, treedt het verzadigingscentrum in werking. Je krijgt dan een verzadigd gevoel, waardoor je stopt met eten. Bij sommige mensen zou dit mechanisme zijn verstoord, met name het verzadigingscentrum zou minder gevoelig vzijn voor seintjes uit het lichaam. Men zou dan systematisch te veel eten, waardoor overgewicht ontstaat.

In werkelijkheid zijn er dus mensen die altijd honger hebben, maar omgekeerd kom je ook mensen tegen die nooit trek hebben en uitsluitend eten omdat dat nu eenmaal moet om in leven te blijven.

Psychologische factoren
Voeding kan worden gebruikt om negatieve emoties weg te stoppen zoals verdriet, eenzaamheid, gebrek aan waardering, depressieve gevoelens of verveling. Eten wordt dan vaak als een troost ervaren. Men spreekt in dit geval ook wel van emotionele eters. Dit kan een oorzaak zijn bij mensen die meedelen alleen maar te gaan snoepen wanneer zij alleen zijn of akelig nieuws te verwerken hebben gekregen.

Zo ziet u dat ook psychologische factoren overgewicht als gevolg kunnen hebben.

Nicotine
Aparte aandacht verdient nicotine. De kans is groot dat U weleens gehoord heeft dat men is aangekomen sinds men is gestopt met roken.

Nicotine is in staat de stofwisseling te verhogen. Wordt er met roken gestopt, dan vertraagt de stofwisseling, waardoor men gemakkelijk aankomt. Daar komt nog bij dat er vaak een alternatief wordtt gevonden voor roken in de vorm van eten, en dan vooral in de vorm van snoep.